خبرگزاری مهر، گروه جامعه، مهدیه محمدی: شش سال پیش بود كه محمودرضا خاوری دقیقا در آغازین روزهای پاییز ۹۰ كشور را به مقصد كانادا ترك كرد. خاوری كه پیش تر از مدیران بانك ملی ایران بود، دستی هم در فسادهای مالی بزرگ داشت به طوری كه در پرونده فساد سه هزار میلیاردی بارها نام وی مطرح شد.خاوری كه خود فارغ التحصیل رشته حقوق و آشنا به مسائل حقوقی بود، با اخذ تابعیت كانادا و فراهم كردن شرایط زندگی در خارج از كشور به بهانه شركت در یك جلسه از كشور گریخت. اگرچه حكم پرونده فساد سه هزار میلیادری برای همدست خاوری یعنی امیرمنصور آریا صادر و در نهایت هم اجرا شد و نام خاوری چهار سال است كه در لیست تعقیب پلیس اینترپل قرار گرفت اما هنوز پس از گذشت شش سال و اقدامات ملی و بین المللی گره پرونده او باز نشده است.قاضی پرونده: خاوری را فراری دادنددر رابطه با خروج خاوری از كشور سخنان بسیاری مطرح است كه تا كنون منابع قضایی و امنیتی هیچ كدام بر سر نحوه خروج با هم همفكر و هم نظر نشدند. یكی از مسئولان قضایی كه نسبت به فرار خاوری خوشبین نبود، قاضی ناصر سراج قاضی رسیدگی كننده به پرونده فساد سه هزار میلیاردی بود. او پس از فرار خاوری از كشور گفت: قطعا دستهایی در كار بوده تا خاوری را فراری دهند. در تاریخ ۲۰ شهریور ۹۰ آقای خاوری رئیس بانك ملی به عنوان ماموریت، تقاضای خروج از كشور به انگلستان را داشته است. در تاریخ ۲۹ شهریور با شماره ۵۷۸۶۶۹ با ماموریت وی به خارج از كشور موافقت شد.
سراج زمانی كه مسئولیت رسیدگی به این پرونده را برعهده داشت، اعلام كرد: در ۶ مهر ماه سال ۹۰ مشاور نهاد و دبیر هیات نظارت بر مسافرتهای خارجی كاركنان دولت آن ماموریت را كان لم یكن تلقی كرده است یعنی چند روز بعد از اینكه خاوری به خارج رفته است این ماموریت كان لم یكن تلقی می شود و آقای خاوری در هتلی در انگلستان و از طریق فكس استعفای خود را به دفترش اعلام می كند.محمود احمدی نژاد، رئیس جمهور وقت: در مورد خاوری مكاتبه كردممحمود احمدی نژاد، رئیس جمهور سابق كشور هم در خصوص فرار خاوری گفت: مدیرعامل بانك ملی را چه كسی فراری داد؟ ما؟! من مكاتبه كردم با تمام مراجع مسئول، گفتم این رد پا، این آقا، این آقا و این آقا فراری دادند. این كلید مسائل، بیاورید ببینید تا مسائل روشن شود.رئیس جمهور خاطرنشان كرد: ماجرای فساد بزرگ بانكی را كه خود من پیگیری كردم. من با كمك توده مردم از این موضوع مطلع شدم و وقتی به آنها گفتم بروید پیگیر این ماجرا شوید آنها موضوع را به سمت دولت هدایت كردند.خاوری اوایل آبان محاكمه می شودپس از گذشت شش سال از فرار خاوری و تلاشهای بی نتیجه مسئولان برای بازگرداندن وی به كشور، هفته گذشته حجت الاسلام محسنی اژه ای در پاسخ به سوال خبرنگار مهر در خصوص آخرین وضعیت پرونده محمودرضا خاوری و نحوه برگزاری دادگاه وی، گفت: بله دادگاه برگزار می شود. ما همه تلاش خود را برای برگرداندن این فرد از طریق اینترپل انجام دادیم كه نتیجه نداشت؛ حتی از طریق رسانه ها هم اعلام كردیم كه وی بازگردد، اما این فرد بازنگشت و همین جا هم مجدداً اعلام می كنیم كه اگر بیاید حتما به نفع او خواهد بود؛ چون اگر در دادگاه باشد می تواند از خود دفاع كند و اگر نباشد حكم او به صورت غیابی صادر می شود؛ لذا دادگاه این فرد فكر كنم اوایل برج ۸ مورد رسیدگی قرار خواهد گرفت.غلامحسین اسماعیلی، رئیس دادگستری استان تهران هم در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص آخرین وضعیت پرونده محمودرضا خاوری گفت: این پرونده تعیین شعبه شده و قرار است در شعبه ۱۵دادگاه عمومی و انقلاب تهران رسیدگی شود.
وی در خصوص نحوه برگزاری دادگاه گفت: اگر این فرد بازگشت كه هیچ، البته بعید هم می دانیم به كشور بازگردد، در این صورت دادگاه غیابی پرونده متهم را رسیدگی می كند.وی در پاسخ به این سوال كه چرا به جای دادگاه كاركنان دولت پرونده خاوری به دادگاه انقلاب ارسال شده است؟ گفت: اصل این پرونده به پرونده فساد سه هزار میلیاردی بازمی گردد و به همین دلیل و ارتباطی كه پرونده خاوری با پرونده فساد سه هزار میلیاردی دارد و اتهام اخلال در نظام اقتصادی این پرونده به دادگاه انقلاب ارسال شد. رئیس دادگستری استان تهران در خصوص حكم دادگاه گفت: احكام غیابی آثار خودش را دارد، بخشی از آن در رابطه با اقداماتی است كه بعد از محكومیت می شود تقویت كرد، اقداماتی كه از طریق پلیس بین الملل انجام می شود و بخشی هم مربوط به عوارض و تبعاتی است كه بستگی به نوع حكم صادره دارد. محتوای حكم چه خواهد بود در ارتباط با حبس یك شرایط قانونی مطرح است و در رابطه با اموال و همچنین جریمه نیز شرایطی دیگری در قانون وجود دارد.اسماعیلی تصریح كرد: اما با توجه به اینكه فعلا هنوز حكمی از سوی دادگاه صادر نشده است باید صبر كنیم ببینیم دادگاه پس از بررسی های لازم حكمی صادر می كند كه قطعا آثار خاص خودش را دارد.حالا كه سخن از محاكمه غیابی خاوری مطرح است، چند نكته در پرونده وی وجود دارد كه ابهام دارد و باید سرنوشت آنها در دادگاهی كه قرار است به زودی برگزار شود، مشخص شود.۱-شناسایی دستهای فراری دهنده خاوریهمانطور كه گفته شد یكی از مسائلی كه در سایه فرار خاوری به دست فراموشی سپرده شد، موضوع كسانی است كه در فرارش به وی كمك كردند. برخی منابع پس از فرار خاوری اعلام كردند: مدیرعامل سابق بانك ملی ایران قبل از رفتن به خارج، در پرونده تخلف بانكی بزرگ چندین ساعت بازجویی شده است و وزیر اقتصاد از سفر وی به خارج از كشور اطلاع داشته است.محمد جهرمی هم پس از بركناری در بیانیه ای اعلام كرد: دستهایی در دولت به فرار خاوری كمك كردند.با توجه به اینكه كدهایی در رابطه با ردپای برخی از افراد در فرار خاوری از سوی مسئولان وقت داده شد، باید منتظر ماند و دید كه با برگزاری دادگاه آیا نام این افراد در كیفرخواست صادره قید شده و صرفا به عنوان اسامی در دادگاه نام برده می شوند و یا موازی پرونده خاوری، آنها نیز دادگاهی می شوند؟۲- حذف نام خاوری در سایت اینترپل دو سال پس از فرار خاوری به كانادا با پیگیری های قوه قضائیه و نیروی انتظامی نام محمودرضا خاوری در لیست افراد تحت تعقیب قرار گرفت. اگرچه ایران با كانادا هیچ قرارداد استرداد مجرم بین ایران و كانادا ندارد، اما قرار گرفتن نام خاوری در این لیست گام مثبتی بود اما هیچ خروجی نداشت. سردار رادان جانشین فرمانده وقت ناجا در خصوص پیگیری تحت تعقیب قرار گرفتن خاوری از سوی پلیس اینترپل، اعلام كرد: پس از صدور اعلان قرمز، پلیس ایران استرداد خاوری را از پلیس كانادا درخواست كرد اما مسئولان كانادایی اعلام كردند كه با توجه به پرونده های ارسالی از سوی پلیس ایران و نیز اعلان قرمز صورت گرفته، تائید می كنیم خاوری در كانادا و تورنتو است اما ما هنوز نتوانسته ایم محل اقامت وی را پیدا كنیم. پلیس ایران پس از این موضوع محل اقامت، شماره تلفن و عكس خاوری را به همراه مدارك دیگر به پلیس كانادا ارسال كرد، از این رو پلیس این كشور هیچگونه بهانه ای برای عدم استرداد خاوری ندارد. در صورتیكه پلیس كانادا در پیداكردن محل اقامت خاوری مشكل دارد، تیمی از پلیس جمهوری اسلامی ایران به منظور دستگیری خاوری به كانادا اعزام می شوند.اگرچه در این چهارسال تلاشهای فراوانی برای بازگرداندن خاوری شد اما از مهر ماه سال گذشته تاكنون نام خاوری در لیست اینترپل حذف شده است و با جستجوی نام او هیچ داده ای نشان داده نمی شود. اگرچه كوتاهی فراوانی در خصوص بازگرداندن خاوری شد اما پس از برگزاری دادگاه باید دید نهادهای مسئول چه پیگیری های برای بازگردان خاوری كه پس از برگزاری دادگاه، دیگر یك مجرم است و اینترپل موظف به بازگرداندن مجرمان شناسایی شده است، می كنند.۳- اما و اگرهای دادگاه غیابی«ما همه تلاش خود را برای برگرداندن این فرد از طریق اینترپل انجام دادیم كه نتیجه نداشت؛ حتی از طریق رسانه ها هم اعلام كردیم كه وی بازگردد، اما این فرد بازنگشت و همین جا هم مجدداً اعلام می كنیم كه اگر بیاید حتما به نفع او خواهد بود؛ چون اگر در دادگاه باشد می تواند از خود دفاع كند و اگر نباشد حكم او به صورت غیابی صادر می شود؛ لذا دادگاه این فرد فكر كنم اواخر مهر و اوایل آبان برگزار می شود»، این سخنان محسنی اژه ای در خصوص برگزاری دادگاه خاوری است كه قرار است به صورت غیابی برگزار شود. برگزاری دادگاه غیابی یك امری استثنا در سیستم حقوقی است و در مورد خاوری این سوال پیش می آید كه نحوه ابلاغ برگزاری دادگاه به وی چگونه بوده است آیا ملاك همین اعلام رسانه ای است؟ از سویی دیگر خاوری باید این نكته را مد نظر قرار دهد كه حداقل حكم دادگاه مصادره اموالش است.
تاكنون نیز از طریق استحضاریه و آگهی در جراید از متهم برای حضور در دادگاه دعوت شده كه مؤثر واقع نشده و در چنین شرایطی دادگاه نباید معطل بازگشت متهم بماند.۴- حكم غیابی دادگاهطبق ماده ۳۰۳ آیین دادرسی مدنی، حكم دادگاه حضوری است مگر اینكه خوانده یا وكیل یا قائم مقام یا نماینده قانونی وی در هیچ یك از جلسات دادگاه حاضر نشده باشد و به طور كتبی نیز دفاع نكرده باشد و یا اخطاریه، ابلاغ واقعی نشده باشد.اصل بر حضوری بودن احكام دادگاه ها است. در نتیجه غیابی بودن حكم استثناء است و در این خصوص تفسیر باید در محدوده نص انجام شود و حال اگر نسبت به حضوری یا غیابی بودن، شك كنیم باید اصل را بر حضوری بودن بگذاریم.چنانچه یكی از خواندگان، حداقل در یك جلسه دادگاه حاضر شده و یا یك لایحه تقدیم نموده و یا دادخواست به او ابلاغ واقعی شده، اما خواندگان دیگر در هیچ یك از جلسات دادگاه حاضر نشده و هیچ لایحه ای تقدیم ننموده و دادخواست نیز به آن ها ابلاغ واقعی نشده باشد، حكم نسبت به آن یك نفر غیابی و نسبت به خوانده یا خواندگان دیگر، حضوری محسوب می شود.در صورت حضور خوانده در یكی از جلسات دادگاه یا ارسال حتی یك لایحه یا در صورت واقعی بودن ابلاغ، حتی اگر خوانده در هیچ یك از جلسات دادگاه حاضر نشده باشد و لایحه هم نفرستاده باشد، موجب حضوری بودن حكم خواهد شد. با توجه به این شرایط، قاضی پرونده در زمان صدور رای باید توجه كند در صورت جمع بودن هر سه شرط حكم غیابی صادر كند. ۵-اموال داخلی خاوریپس از فرار خاوری، -مدیرعامل سابق بانك ملی- از كشور در سال ۹۰ یكی از مسئولان با اشاره به بخشنامه ای دستور داد اولا محمودرضا خاوری و همسر وی ممنوع المعامله شده و حق انتقال اموال خود را به فرد دیگری نخواهند داشت و ثانیا برخی املاك شناسایی شده در تهران كه به نام این دو نفر است نیز توقیف شد. به احتمال زیاد این اموال كه گویا شش سال است در توقیف است به عنوان بخشی از رد مال مطرح و صرف خواهد شد.۶-اموال خارجی خاوریمحسن مردعلی دبیر مرجع ملی كنوانسیون مبارزه با فساد در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص اموال خارجی ناشی از عواید فساد گفت: شورای مرجع، هماهنگی و سیاست گذاری های كمیته اعاده را تشكیل داده است كه وظیفه اش اعاده اموالی است كه از داخل به خارج از كشور ارسال شده است و یا از خارج به كشور منتقل شده است.
مردعلی اظهار داشت: در این رابطه یك آیین نامه و قانون خاص استرداد اموال نیاز است چرا كه مشابه این قانون در ۶۰ كشور قرار دارد. خوشبختانه به یك پیش نویس اولیه در این رابطه رسیده و در حال نهایی سازی آن هستیم.وی در ادامه و در پاسخ به این سوال كه در این راستا آیا اموالی احصاء شده اند؟ گفت: در جلسه شورای مرجع ملی كه ۲۵مهر ماه سال گذشته برگزار شد، قرار شد بعد از ارائه یك مدل قانونی برای اعاده اموال، به صورت كیس وار، پرونده مفسدانی كه در خارج اموالی دارند، بررسی شود كه با این اوصاف به پرونده هایی از جمله خاوری و زنجانی رسیدگی می شود.مردعلی تصریح كرد: با این حال لیستی احصا شده است كه بعد از ابلاغ رویه واحد و قانونی در رابطه با اعاده اموال، ورود به پرونده ها آغاز می شود.۷-اعتراض به حكم غیابیرای دادگاه تجدید نظر ظرف مدت ۲۰ روز پس از ابلاغ واقعی به محكوم علیه یا وكیل او قابل اعتراض و رسیدگی در همان دادگاه تجدید نظر می باشد، رای صادره قطعی است.اگر حكم غیابی تلقی شود در هر حال قابل واخواهی و اگر حضوری محسوب شود فقط ممكن است قابل تجدید نظر باشد.۸- تضمین اجرای حكم غیابییكی از نكات بسیار مهم در پرونده خاوری كه اكنون به مرحله رسیدگی نزدیك شده است، ضمانت اجرای حكم است. با توجه به اینكه خاوری از كشور فرار كرده و بعید است بازگردد، موضوع تضمین اجرای حكم مطرح است. محسنی اژه ای در این رابطه می گوید: اگر خاوری محكوم به مسائل مالی باشد این قابل اجرا است اما اگر محكوم به حبس باشد، فعلا كاری از دستمان برنمیاد.در رابطه با این مطلب كه بعد از صدور حكم غیابی بتوان اموال محكوم علیه را به نفع محكوم له توقیف و مصادره كرد در اجرا سختی زیادی دارد چرا كه طبق قانون آیین دادرسی مدنی باید از طرف ذینفع ضمانتی تحت عنوان وثیقه گذاشته شود كه البته در خصوص پرونده خاوری محكوم له جامعه و دادستان بوده و محكوم علیه چند نفر هستند.۹- بازگشت خاوریبرخی از حقوقدانان معتقدند در صورتی كه خاوری در دادگاه ایران محكوم شود و وضعیت وی از حالت متهم به مجرم بودن تغییر یابد، پلیس اینترپل موظف به بازگرداندن محكوم است كه این مسئله نیازمند پیگیری های هرچه بیشتر مراجع بین المللی است. ۱۰-پرونده مفتوح مهرگان خسروییكی از اسامی كه در پروند ه مه آفرید همچون نام محمودرضا خاوری به حاشیه و بعدا هم به دست فراموشی سپرده شد، نام مهرگان خسروی برادر مه آفرید بود كه همچون خاوری اتهامات و ابهاماتی در رابطه با نقش وی در پرونده فساد سه هزار میلیاردی مطرح بود. این فرد هم همچون خاوری از كشور رفت با این تفاوت كه گویا مهاجرت كرده و از مجاری قانونی از كشور رفته است. حال سوالی كه در این رابطه مطرح می شود این است كه با توجه به نزدیك شدن زمان محاكمه خاوری، آیا روندی مشابه آنچه برای پیگیری پرونده خاوری رقم خورد برای مهرگان خسروی هم اتفاق می افتد؟